Contrappunto

Giuseppe Licari is een van oorsprong Italiaanse beeldend kunstenaar. Voor zijn kunstopleiding vertrok hij van Sicilië naar Bologna, van waaruit hij ging studeren aan de AKI in Enschede. Vervolgens vestigde hij zich in Rotterdam waar hij zijn kunstpraktijk opbouwde. De laatste jaren werkte hij aan verschillende projecten, nam hij deel aan groepstentoonstellingen, had hij solotentoonstellingen en deed hij verschillende residencies in het buitenland. Mede dankzij een O&O-subsidie van CBK Rotterdam, verbleef hij in 2016 in Boise, Idaho in de Verenigde Staten waar hij zich concentreerde op zijn fascinatie voor de natuur en de invloed die mensen daarop uitoefenen. Voor BK-informatie schreef Licari onderstaand artikel over zijn residency in Idaho.
Op 16 maart 2017 opent zijn tentoonstelling Schlak in TENT.

De voorbereiding
Idaho ligt in de Midwest van de Verenigde Staten, ingeklemd tussen de staten Oregon en Wyoming. Het was altijd een belangrijke historische plek door zijn situering aan de Oregon Trail, een oost-westelijke emigratieroute voor pioniers, die de rivier de Missouri verbindt met Oregon Valley. Voor de meeste inwoners van de Verenigde Staten is Idaho bekend om zijn rijke variëteit en productiecapaciteit van aardappelen. Verspreid over het landschap vind je in Idaho natuurlijke warmwaterbronnen die hun warme water de koude rivieren induwen.

Nadat ik was uitgenodigd een project te presenten voor Ming Studios in Boise, de hoofdstad van Idaho, begon ik de plaatselijke milieuproblemen te onderzoeken. Al gauw kwam ik erachter dat Idaho een van de staten is die het sterkst gebukt gaan onder enorme bosbranden. Sinds 1988 – het jaar waarin een groot deel van het Yellowstone National Park in buurstaat Wyoming in rook opging – kent het gebied een exponentiële groei van dit soort rampen, als gevolg van de klimaatverandering, ernstige droogte en een Europese parasiet die in de afgelopen 20 jaar een groot deel van de bossen vernietigde.

Geïntrigeerd door dit onderwerp, begon ik onderzoek te doen naar de United States Forest Service (USFS) en de manier waarop zij de bossen onderhouden en managen. Ik kwam erachter dat de bossen die de Europeanen ten tijde van de pioniers aantroffen niet de oorspronkelijk bossen zijn, maar het resultaat van pogingen van vele generaties Native Americans om de bossen op peil en gezond te houden. Dat deden ze door regelmatig preventieve branden aan te steken. Deze bosbranden hadden twee doelen. Ten eerste konden ze op die manier de bosbodem ontdoen van afval en dode planten. En ten tweede zorgt een brand ervoor dat parasieten geen kans krijgen en het land als het ware wordt gesteriliseerd, waardoor de grond vruchtbaarder wordt en gewassen beter groeien, iets waar zowel het vee als de mens van profiteren.

De oprichting van de USFS, zo’n 150 jaar geleden, maakte een einde aan de traditie van gecontroleerde bosbranden. Sinds die tijd worden natuurlijk bosbranden bevochten. Na anderhalve eeuw van repressief beleid ten aanzien van bosbranden zitten de Amerikaanse bossen vol met enorme hoeveelheden afval en dode bomen, waardoor de bosbranden díe er zijn enorme proporties kunnen aannemen. Momenteel werkt de USFS weer met het oorspronkelijke concept van preventieve bosbranden. De lokale overheden promoten gecontroleerd vuur bij de lokale bevolking als de enige manier om de grote destructieve bosbranden te voorkomen.

Mijn voorstel voor Ming Studios bestond uit een fotografisch onderzoek van de impact die de (spontane) bosbranden hebben op de lokale bossen. Daarnaast zou ik een installatie in de galerieruimte maken waarbij ik verkoolde stukken boom uit verbrande bossen zou gebruiken.

Eenmaal in de VS, werd ik al snel geconfronteerd met de extreem ingewikkelde bureaucratie die de toch al niet zo beste conditie van de Amerikaanse bossen verder aantast. Na een ontmoeting met de lokale autoriteiten van het Boise National Forest, besloot ik om naar een recentelijk afgebrand gebied te rijden. Het Pioneer fire had drie maanden gewoekerd, van juli tot september 2016, in een gebied net 70 km buiten Boise. Het was een van de grootste bosbranden in de geschiedenis van Idaho, had meer dan 760 km2 bos verwoest en het bestrijden ervan was extreem duur geweest.

Het project
Autorijden over de route Idaho 21 is een geweldige ervaring. Even buiten Boise ontvouwt zich een vulkanisch landschap. Het desolate landschap vol saliestruiken in het zuiden maakt langzaam plaats voor bergen begroeid met reusachtige Ponderosa bomen. Ik rij langs het plaatsje Idaho, een voormalig mijndorpje dat eruit ziet alsof het rechtstreeks uit een film van Sergio Leone komt. Een paar kilometer verderop staat een waarschuwingsbord langs de kant van de weg met de tekst ‘Stop de eerstvolgende 15 mijl niet’. De geur van rook wordt geleidelijk aan intenser en voor mijn ogen doemt een apocalyptisch landschap op. Alles om mij heen is verbrand, enorme bomen van meer dan 30 meter hoog ogen steken als verkoolde stokjes uit de grond. Het bos is gereduceerd tot een helling van zwarttinten. De bodem bezaaid met as. Ik stop om foto’s te maken en ik zie plotseling de installatie die ik wil maken voor me.

Vrijwel direct stop een sherrif achter om mij eraan te herinneren dat het niet is toegestaan te stoppen. Ik grijp de gelegenheid aan te vragen naar contacten die ik zou kunnen gebruiken voor mijn onderzoek en ik krijg aanwijzingen voor een locatie waar de brandweerlieden verblijven tijdens het bosbrandseizoen.

Ik rij verder door het verbrande bos; het is niet te bevatten wat een zo gewelddadige brand kan aanrichten. Op het kamp van de brandweerlieden – een paar klein tenten midden in een vallei – wordt geslapen na 16 uur onafgebroken werken. De mensen ter plekke introduceren me bij Jennifer Myslivy van het Bureau of Land Management, het bureau dat me kan helpen toegang te krijgen tot het afgesloten bosgebied zodat ik mijn fotografische research kan doen. Ik krijg haar telefoonnummer; een satelliettelefoon die alleen op het kamp werkt. Er is geen mobiele ontvangst in het bos.

Een paar dagen later hebben Jennifer en ik een afspraak in de ochtend om foto’s te maken. Bij het kamp in Green Valley is iedereen super vriendelijk en bereid me te informeren over de huidige bosbranden. Ze bieden aan me naar een actieve vuurgrens te brengen. Een belangrijke les die ze meegeven is hoe bij nood een fire shelter te gebruiken. Samen met twee andere brandweerlieden verlaten we het kamp met een jeep, met genoeg water op voorraad. Het is nu nog fris in de ochtend, maar over niet al te lange tijd zal het erg warm worden en dan is water een absolute noodzaak. We rijden in de richting van het afgesloten gebied; het landschap heeft een dramatische schoonheid. Mijn voorkeur om dit verbrande bos in de ochtend te bezoeken komt voort uit mijn verwachting dat het licht zacht dan zal zijn. Ik wil met mijn foto’s het drama van het vuur niet te sterk benadrukken. Ik wil dat wie naar mijn foto’s kijkt, de natuurlijke krachten van dit proces ziet, en iets moois en puurs. Het licht is zacht en wordt gefilterd door dikke lagen rook. In de ochtend hangt die rook erg laag doordat de koude lucht deze tegen de grond drukt. Alleen in de middag komt het omhoog, waardoor het vuur weer zuurstof krijgt en opnieuw aanwakkert.

Mijn volgende belangrijke afspraak is met Chris Boldman, Fire Management Officer bij USFS voor het Idaho Ranger District. Hij blijkt oprecht geïnteresseerd in mijn project en wil graag helpen. Een paar dagen later belt hij me met het nieuws dat de Idaho Ranger District me toestemming heeft gegeven het afgesloten gebied gedurende een dag te betreden. Een maand van diplomatie werpt eindelijk vruchten af! Ik heb een vergunning om het materiaal voor mijn installatie te verzamelen. Chris en ik ontmoeten elkaar weer en bespreken de logistiek van het verzamelen van verkoolde bomen. Ik hoef niet eens om assistentie te vragen; Chris heeft al een idee: hij werkt al 15 jaar lang met de smokejumpers, de best gekwalificeerde brandweerlieden van de VS. Nadat ik mijn idee kort presenteer heb ik zes vrijwilligers. We hebben een trailer, kettingzagen en touwen nodig en we hebben alleen die ene dag, dus alles moet perfect worden gepland. De smokejumpers werken vrijwillig voor mij op hun vrije dag, zelfs hun aanvoerder komt helpen. Ze zijn geweldig! Samen lukt het ons om meer dan 30 verkoolde bomen te verzamelen. Tegen het einde van de dag, wanneer we de bomen naar de Ming Studios brengen, zijn onze gezichten en kleding volledig zwart. Het was een zware dag, maar we hadden erg veel lol.

Nu de bomen op het terrein van Ming Studios zijn, ligt de rest van het werk volledig in mijn handen. Met behulp van Travis en George beginnen we met het ontmantelen, labelen en voorbereiden van elk stuk van elke boom, voordat we het binnen weer opbouwen. De bomen worden schoongemaakt met een borstel, details worden met een fakkel verbrand en ze worden bespoten met acrylverf om het houtskool te beschermen. Wanneer de stukken klaar zijn brengen we ze naar binnen. De titel van de installatie, Contrappunto – Italiaans voor contrapunt – verwijst naar de gelijknamige muziekterm, waarbij twee onderling afhankelijke melodieën met elk een geheel eigen ritme, harmonisch worden samengespeeld. Ik wil dat het bos in de galerieruimte een compositie wordt van sculpturale gebaren die contrasteren met de ruimte zelf. De uiteindelijke installatie bestaat uit 25 verkoolde bomen die tussen twee kolommen van Ming Studios hun plek krijgen, elke boom met zijn eigen identiteit, maar als onderdeel van het bos als geheel. De foto’s zijn afgedrukt in zwart/wit: een in groot formaat en een selectie is verzameld in de publicatie Contrappunto.

De opening
De bomen staan midden in Ming Studios, als monumenten, een totem van een bos dat eens was. Ze zijn flink beschadigd, maar geven desondanks de indruk te leven, klaar om op elk moment uit te schieten. Bij de opening is het ongekend druk; een groep kunstliefhebbers mengt zich met brandweerlieden, nieuwsgierige mensen, lokale kunstenaars en studenten. Een nogal ongewone groep bezoekers voor een tentoonstelling. Veel van hen hebben persoonlijke ervaringen met bosbranden en de verkoolde bomen lijken een gevoelige snaar te raken; velen zijn geroerd bij de herinnering aan de dramatische uren die ze vechtend tegen het vuur doorbrachten.

Bosbranden zijn een terugkerend thema in mijn kunstpraktijk, een thema waarbij zich steeds nieuwe perspectieven aandienen. Tijdens mijn avontuur in Boise ben ik erachter gekomen dat er een ongekend menselijk mechanisme bestaat dat enorme hoeveelheden energie samenbundelt ten behoeve van bosbehoud. Bossen zijn van cruciaal belang voor de zuurstof die we inademen, voor voedselvoorziening en materiaal, en geven de mogelijkheid te recreëren in onze vrije tijd. Bosbranden herinneren ons vurig aan onze afhankelijkheid van de natuur. Vuur is een krachtig en natuurlijk element dat op een goede manier gebruikt kan worden maar ook volledig destructief kan zijn. Ik denk dat zoveel mensen in Boise waren geraakt door Contrappunto omdat de installatie een duidelijk vocabulair hanteert waarmee het een herinnering oproept aan de ingewikkelde relatie met het bos en het vuur dat kan dreigen met vernietiging of kan aanzetten tot wedergeboorte.