voorwoord

Het is vandaag 1 juni 2020. Buiten tellen tientallen mensen af tot 12 uur en de opening van de terrassen na 10 weken droogte. Deze tekst moet gaan over het werk dat CBK Rotterdam in het jaar 2019 verrichtte. Dat gaat zo ook zeker gebeuren. Dit eerste digitale jaaroverzicht van ons staat sowieso tjokvol met tekst, beeld, film en geluid, terugblikkend op het jaar dat achter ons ligt.

Maar het zou natuurlijk raar zijn wanneer ik niet stil sta bij de huidige situatie waarin het Coronavirus de gehele samenleving inclusief de culturele sector heeft lamgelegd. De omvang hiervan en de gevolgen zullen later uitgebreid worden opgetekend, maar op dit moment wil ik even stilstaan bij wat conclusies en adviezen van een onderzoek over de impact van de Coronacrisis, dat wij afgelopen maand onder beeldend kunstenaars hebben laten verrichten. Kunstenaars worden hard geraakt door deze crisis en hebben te maken met aanzienlijk lagere inkomsten. De reserves van kunstenaars zijn meestal beperkt en niet iedereen heeft iemand waar men op kan terugvallen. Die uitkomsten verbazen mij natuurlijk niet. De bedoeling van dit onderzoek is met concrete cijfers de gemeente ervan te overtuigen dat zij extra maatregelen moet nemen om kunstenaars te helpen door deze moeilijke tijd te komen. En net als in een eerder onderzoek zien we dat kunstenaars rekenen op CBK Rotterdam. Zij hopen en verwachten dat wij kunnen bijdragen aan meer steun voor kunstenaars door de gemeente en de verwachtingen van onze invloed en mogelijkheden zijn daarbij opvallend hoog. Dit vertrouwen van de geïnterviewde kunstenaars vervult mij uiteraard met trots. Het schept verplichtingen en het zegt vooral iets over de positie die CBK Rotterdam inneemt. In een samenleving waarin kunstenaars helaas nog steeds een marginale rol spelen en er een heel systeem ingericht moet worden om kunstenaars fatsoenlijk te betalen voor het werk dat ze doen (en ik ben zeer benieuwd hoe die Fair Practice Code uit deze periode gaat komen) staat voor ons de maker nog steeds bovenaan de prioriteitenlijst.

Noblesse oblige, adeldom verplicht. We blijven ons de komende tijd hard maken voor kunstenaars, bijvoorbeeld richting de gemeente. En ook gaan we alle mooie voornemens die we in 2019 schreven voor ons Cultuurplan 2021-2024 nog eens extra tegen het licht houden van de actuele situatie en de gevolgen ervan op langere termijn. Het kan heel goed zijn dat we daarbij nog scherpere keuzes moeten maken om de beroepspraktijk van Rotterdamse beeldend kunstenaars overeind te houden.

À propos, het jaar 2019. Wanneer ik iemand die helemaal van niets weet, moet uitleggen wat CBK Rotterdam is, grijp ik vaak terug op een agrarische term die we waarschijnlijk allemaal op de lagere school geleerd hebben: gemengd bedrijf. Alles wat je kan bedenken bij ‘beeldende kunst’ staat bij ons op het programma. Zoals bijvoorbeeld subsidies, opdrachten en residenties via Art Office. Beelden en projecten in de openbare ruimte via BKOR en SIR. En tentoonstellingen, educatie en evenementen via TENT. Maar ook ‘Rotterdam’ is een wezenskenmerk in ons werk. We zitten niet alleen in het Centrum of op Zuid. We zitten óók in Hoek van Holland, Rozenburg, Hoogvliet, Alexanderpolder, Ommoord en Nesselande. Rotterdam is voor ons echt Rotterdam! Samen met kunstenaars, culturele partners, maatschappelijke stakeholders én bewoners werken wij aan een levendig kunstklimaat. En cruciaal daarbij is dat we midden in de stad staan en betrokken zijn bij wat er op al die plekken in de stad leeft. Ook in 2019 waren we weer volop in touw met onze partners. Wie wil checken of ik mijn woorden wel waar kan maken, nodig ik graag uit om in de enorme hoeveelheid kunstenaars, instellingen, organisaties en activiteiten te duiken die in dit jaaroverzicht vermeld staan. Voor mij vormt deze veelheid en diversiteit de kern van CBK Rotterdam.

En kan je dan ook iets uit 2019 noemen, iets dat je is bijgebleven, vroeg mijn chef communicatie. Dat vind ik altijd heel tricky. Noem een aantal dingen vanuit ieder programmaonderdeel en iedereen is tevreden. Het schijnt dat ik sowieso wel bekend sta als de man die duizend bloemen wil laten bloeien. Maar ja, je wil natuurlijk ook iets persoonlijks aan zo’n jaarbericht toevoegen. Iets dat voor mij betekenis heeft, zonder dat iemand zich gepasseerd voelt.

Zo’n project is bijvoorbeeld Laden Saleh van Simon Kentgens. Dat begint al in 2018. Kentgens krijgt dan een O&O-subsidie om onderzoek te doen naar de Javaanse schilder Raden Saleh die leefde van 1811 tot 1880. Saleh kreeg als eerste niet-Europeaan de mogelijkheid te studeren bij bekende Nederlandse meesters, maar hier kwam hij niet los van het koloniale juk. Hij reisde door naar Dresden en kreeg daar grote erkenning. In Duitsland wordt hij gezien als een van de grondleggers van het Oriëntalisme. Kentgens is geïnteresseerd in de wijze waarop Saleh laveerde tussen het oosten en het westen en hij ziet hem als een pionier inzake zeer actuele maatschappelijke thema’s als kolonisatie, dekolonisatie, exotisme en emancipatie. In 2018 was Kentgens ook resident in Dresden als onderdeel van het uitwisselingsprogramma dat CBK Rotterdam nu zo’n tien jaar met het Goethe Institut en de stad Dresden heeft. Hij ging op zoek naar sporen van der schwarze Prinz, zoals Raden Saleh in Dresden werd genoemd. Een zeer tastbaar object is das blaues Häusel, een in 1848 door Saleh ontworpen paviljoen aan de boorden van de Elbe. Simon Kentgens was totaal gefascineerd door dit bouwwerkje in oriëntaalse stijl, bekroond met een heuse ui-koepel. Geïnspireerd door das blaues Häusel ontwierp Kentgens een hedendaagse kiosk om midden in centrum van Dresden te plaatsen en te laten functioneren. Wie Duitse steden kent, weet dat kiosken onlosmakelijk verbonden zijn met het stedelijke leven. Voor de halve liters bier, sigaretten, koffie, kranten – maar vooral voor de sociale contacten, de kiosk is het hart van iedere Kiez. De gemeente Dresden reageerde zeer enthousiast en stelde een mooi budget beschikbaar om het paviljoen te realiseren. En uiteraard legde ook CBK Rotterdam daar een bedrag bij. Op 2 juni 2019 was het zover: samen met de Kulturbürgermeisterin van Dresden mocht ik Laden Saleh openen. Op de Jorge-Gomondai-Platz, een geweldige plek op de drempel van het bruisende Dresden-Neustadt, werden een maand lang waren en levensmiddelen met oriëntaalse oorsprong verkocht. Maar Laden Saleh was ook een kustwerk in de openbare ruimte, dat vragen stelde bij het oriëntaalse erfgoed en de lange traditie van de uitwisseling van culturen in Dresden. Een paar weken eerder had de Alternative für Deutschland (AfD) 20% van de stemmen gehaald bij Europese verkiezingen, niet zo vreemd gezien de inmiddels jarenlange traditie van Pegida-demonstraties op maandagavond. Op die scherpe snede functioneerde de kiosk van Simon Kentgens als plek waar burgers, verenigingen en kunstenaars werden uitgenodigd om met elkaar te praten en discussiëren. En dat gebeurde ook!

Dit prachtige samenvallen van allerlei mogelijkheden en de coöperatie tussen diverse partijen om uiteindelijk een project van een kunstenaar te realiseren waar een grote groep mensen betekenis aan ontleent, dat is de kracht en de magie van het werk dat wij met z’n allen verrichten. Dat is waar het bij CBK Rotterdam om gaat.

Ove Lucas
directeur CBK Rotterdam